Racizmi dhe Barazia Njerëzore në Optikën Islame
Nga Imami Didmar Faja
16 nëntor 2020
Racizmi është po aq i vjetër sa vetë njerëzimi
Falënderimet i takojnë vetëm Zotit. Paqja dhe bekimet qofshin mbi Profetin e Tij Muhamedin, mbi familjen e tij, shokët e tij dhe të gjithë ata që ndjekin mësimet e tij.
Duke qenë se jam rritur në një mjedis racialisht homogjen, nuk kam qenë drejtpërdrejt i ekspozuar ndaj sfidave që lindin nga shumëllojshmëria racore. Për pasojë, nuk mund të pretendoj se i kuptoj plotësisht vështirësitë që përjetojnë komunitetet me ngjyrë dhe ato indigjene në Shtetet e Bashkuara. Për ta kuptuar me të vërtetë një përvojë të tillë, duhet ta kesh përjetuar vetë. Megjithatë, përmes studimit të Islamit, bashkëveprimit të gjerë me njerëz nga prejardhje të ndryshme racore e kulturore, si dhe pjesëmarrjes në diskutime akademike mbi këto çështje, kam reflektuar mbi fenomenin e racizmit nga një perspektivë teologjike dhe shoqërore.
Nga këndvështrimi islam, racizmi është po aq i lashtë sa vetë njerëzimi. Kur’ani tregon krijimin e njeriut të parë, Ademit (paqja qoftë mbi të), dhe urdhrin që Zoti u dha engjëjve dhe djallit për t’u përulur para tij. Engjëjt iu bindën, por djalli refuzoi. Kur Zoti e pyeti për mosbindjen e tij, ai u përgjigj: “Unë jam më i mirë se ai; Ti më krijove nga zjarri, kurse atë e krijove nga balta.” (Kur’an 7:12)
Në një pjesë tjetër, Kur’ani përshkruan gjendjen e djallit pas këtij akti të sfidimit: “…ai refuzoi, u tregua mendjemadh dhe u bë prej jobesimtarëve.” (Kur’an 2:34)
Këto vargje, të përsëritura në disa sure të Kur’anit, tregojnë se djalli ishte krijesa e parë që shfaqi ndjenjën e epërsisë mbi bazë të përbërjes fizike të perceptuar. Krenaria e tij, e rrënjosur në bindjen se ishte më i mirë në thelb, u bë shkaku i rrënimit të tij. Kjo mendjemadhësi nuk ishte vetëm mëkati i tij i parë, por edhe origjina e një modeli shkatërrues moral — një model që është përsëritur gjatë gjithë historisë njerëzore.
Në thelb, racizmi është shfaqje e të njëjtës mendjemadhësi që e çoi djallin në rebelim. Është besimi se tiparet fizike, etnike ose racore të dikujt e bëjnë më të lartë se të tjerët. Gjatë historisë, ky besim ka ushqyer diskriminimin, skllavërinë dhe padrejtësitë sistemike. Ideologjia e epërsisë racore, qoftë e hapur apo e fshehtë, vazhdon të dëmtojë marrëdhëniet njerëzore dhe të minojë strukturën morale e shoqërore të kombeve.
Nga këndvështrimi etik islam, kibr (arroganca) është një nga sëmundjet më të rënda morale, sepse verbon njeriun ndaj së vërtetës dhe shkatërron ndjenjën e drejtësisë dhe barazisë mbi të cilat bazohet dinjiteti njerëzor. Kur’ani thekson shpesh se të gjithë njerëzit kanë një origjinë të vetme — të krijuar nga e njëjta substancë — dhe se dallimi i vërtetë nuk qëndron në racë, ngjyrë apo prejardhje, por në devotshmëri dhe moralitet të lartë (Kur’an 49:13).
Kështu, Islami e trajton racizmin jo thjesht si një problem shoqëror, por si një devijim shpirtëror dhe etik që bie ndesh me rendin hyjnor të barazisë njerëzore.
Racizmi në kohët moderne
Edhe pse skllavëria është shfuqizuar prej kohësh në Shtetet e Bashkuara dhe në pjesën më të madhe të botës, ideologjia që e justifikonte racismin vazhdon të ekzistojë në mënyra shqetësuese dhe të përhapura. Në vitet e fundit, retorika raciste dhe pasojat e saj shoqërore jo vetëm që kanë mbetur të pranishme, por janë intensifikuar, veçanërisht kundër afro-amerikanëve dhe popujve indigjenë.
Këmbëngulja e racizmit sot nuk pasqyron thjesht akte të izoluara paragjykimi, por struktura të thella shoqërore që vazhdojnë të formësojnë jetën amerikane.
Një nga format më të dukshme të racizmit sistemik në Shtetet e Bashkuara është dhuna policore ndaj njerëzve me ngjyrë. Shumë ngjarje kanë rezultuar në vrasjen e afro-amerikanëve të paarmatosur, duke nxitur protesta të gjera dhe thirrje për drejtësi. Këto demonstrata, shumë prej të cilave janë organizuar nën flamurin e Black Lives Matter (BLM), përfaqësojnë një lëvizje shoqërore dhe politike që promovon mosbindje civile paqësore kundër dhunës racore dhe abuzimeve të autoriteteve. Lëvizja BLM është bërë simbol global i rezistencës kundër shtypjes dhe padrejtësisë racore.
Një tjetër dimension i racizmit sistemik manifestohet si racizëm mjedisor, që ndikon në mënyrë disproporcionale tek komunitetet me ngjyrë, veçanërisht në lagjet e varfra. Këto komunitete shpesh ndodhen pranë zonave industriale dhe deponive të mbetjeve, ku ndotjet e mjedisit shkaktojnë pasoja të rënda shëndetësore. Siç vëren gazetarja Linda Villarosa: “Afro-amerikanët ekspozohen ndaj 1.5 herë më shumë ndotje grimcash të shkaktuara nga djegia e lëndëve fosile sesa popullsia e përgjithshme. Ky ajër i ndotur lidhet me sëmundje të mushkërive, përfshirë azmën, si dhe me sëmundje të zemrës, vdekje të parakohshme dhe tani me Covid-19.” (Villarosa)
Gjithashtu, komunitetet indigjene në Shtetet e Bashkuara përballen me pasojat e racizmit mjedisor dhe institucional. Në vitin 2015, derdhja e minierës “Gold King” liroi mbetje toksike të uraniumit në lumin San Juan, duke e kthyer ujin në ngjyrë portokalli dhe duke dëmtuar rëndë komunitetin indigjen Navajo në Arizonë. Një vit më vonë, anëtarët e fisit indigjen Standing Rock Sioux në Dakotën e Veriut u ngritën kundër projektit të tubacionit Dakota Access Pipeline, që kalonte poshtë liqenit Oahe dhe pranë lumit Missouri — më pak se një milje nga toka e fisit. Siç thekson gazetarja Jenni Monet, “këto raste kanë shtuar vëmendjen ndaj problemeve sistemike që shfaqen sa herë tokat fisnore preken nga zhvillimet energjetike” (Monet).
Këto shembuj tregojnë se racizmi në Amerikën moderne nuk mund të reduktohet vetëm në akte të hapura paragjykimi. Ai vepron si një sistem kompleks e i shumëanshëm që margjinalizon tërë komunitete përmes mekanizmave ekonomikë, mjedisorë dhe institucionalë. Pavarësisht përparimit ligjor dhe lëvizjeve shoqërore për barazi, racizmi vazhdon të sfidojë ndërgjegjen morale të kombit dhe tregon domosdoshmërinë e reformave strukturore të bazuara në drejtësi dhe mëshirë.
Kur paragjykimet ndërthuren
Jo të gjithë individët përjetojnë racizmin në të njëjtën mënyrë apo në të njëjtën shkallë. Koncepti i interseksionalitetit shpjegon se si format e mbivendosura të diskriminimit — si racizmi, seksizmi, klasizmi dhe intoleranca fetare — mund të kombinohen për të prodhuar përvoja unike dhe të përbëra të margjinalizimit.
Për shembull, një grua me ngjyrë mund të përballet njëkohësisht me diskriminim racor për shkak të ngjyrës dhe me paragjykim gjinor për shkak të gjinisë, duke u përballur me një barrë të dyfishtë që as gratë e bardha e as burrat me ngjyrë nuk e përjetojnë në të njëjtën mënyrë. Në mënyrë të ngjashme, një mysliman me ngjyrë mund të përballet me paragjykime si për shkak të racës, ashtu edhe të fesë, duke përjetuar një formë të ndërlikuar përjashtimi shoqëror që reflekton disa shtresa të njëkohshme të paragjykimit.
Fatkeqësisht, diskutimet rreth racizmit dhe barazisë shpesh nuk e trajtojnë siç duhet interseksionalitetin. Edhe brenda shumë lëvizjeve anti-raciste, përvojat e atyre që jetojnë në kryqëzimin e disa identiteteve të margjinalizuara shpesh mbeten të nënvlerësuara.
Prandaj, njohja dhe trajtimi i interseksionalitetit janë thelbësore për arritjen e drejtësisë së vërtetë shoqërore, sepse sigurojnë që lufta kundër racizmit të jetë gjithëpërfshirëse dhe përfaqësuese e realiteteve të ndryshme të atyre që përballen me diskriminimin.
Luftimi i racizmit dhe përparimi drejt drejtësisë racore
Shoqëria amerikane është një nga më të shumëllojshmet etnikisht dhe kulturalisht në botë — një shumëllojshmëri që e ka karakterizuar për shekuj. Njerëzit e racave, etnive dhe kulturave të ndryshme kanë ndërtuar së bashku Shtetet e Bashkuara. Prandaj, çdo ideologji apo veprim që promovon ndjenjën e epërsisë mbi bazë race, feje apo kulture, padyshim që nxit urrejtje dhe përçarje.
Zezakët amerikanë, indigjenët dhe emigrantët meritojnë të trajtohen me të njëjtën drejtësi, dinjitet dhe respekt si amerikanët e bardhë që kanë përfituar historikisht nga privilegjet strukturore. Popujt indigjenë përjetuan shekuj të tërë dëbimi, masakrash dhe grabitjesh të tokave të tyre. Afro-amerikanët u sollën me forcë në SHBA si skllevër dhe qëndruan në robëri për breza të tërë. Edhe pas shfuqizimit të skllavërisë në vitin 1865, diskriminimi racor vazhdoi të shfaqej përmes ndarjes, pabarazisë ekonomike dhe padrejtësive sistemike.
Edhe emigrantët shpesh përballen me paragjykime, megjithëse kanë dhënë kontribute jetike për ekonominë dhe zhvillimin e vendit. Shumë prej tyre vijnë në SHBA me shpresën për një të ardhme më të mirë për fëmijët e tyre, të frymëzuar nga ideali i “ëndrrës amerikane”, por shpesh ndeshen me diskriminim dhe shfrytëzim në vend të mundësive të barabarta. Injoranca dhe përhapja çnjerëzore e keqinformimit vazhdojnë të forcojnë sjellje e qëndrime raciste në shoqëri.
Shpesh, ata që gëzojnë privilegje presin që komunitetet e margjinalizuara — veçanërisht zezakët dhe indigjenët — të arrijnë sukses nën të njëjtat standarde si të tjerët, duke pretenduar se SHBA ofron mundësi të barabarta për të gjithë. Këto pretendime shpesh injorojnë ndikimin e vazhdueshëm të skllavërisë, kolonializmit dhe racizmit sistemik. Trauma brezash e shtypjes, zhvendosjes dhe mosbesimit vazhdon të rëndojë mbi këto komunitete.
Lufta kundër racizmit kërkon më shumë se përpjekjet e atyre që e vuajnë atë. Përparimi i vërtetë varet nga ndërgjegjësimi, veprimi dhe avokatia e atyre që kanë pushtet dhe privilegj. Heshtja përballë racizmit e vazhdon padrejtësinë; një pasivitet i tillë është në vetvete një formë e dëmshme bashkëfajësie — shpesh e quajtur racizëm pasiv.
Mësimet islame ofrojnë udhëzime të thella morale për luftimin e racizmit dhe promovimin e drejtësisë racore. Kur’ani shpall: “O njerëz, Ne ju kemi krijuar prej mashkulli e femre dhe ju kemi bërë popuj e fise që të njiheni me njëri-tjetrin. Vërtet, më fisniku prej jush te Zoti është ai që është më i devotshëm. Me të vërtetë, Allahu është i Dijshëm dhe i Mirënjohur.” (Kur’an 49:13)
Ky ajet i kujton njerëzimit origjinën e përbashkët dhe vlerën e barabartë para Zotit. Ai refuzon arrogancën që buron nga raca, prejardhja apo etnia dhe thekson se shumëllojshmëria është vullnet hyjnor që ka për qëllim njohjen dhe mirëkuptimin e ndërsjellë.
Në një ajet tjetër, Zoti thotë: “Ndër shenjat e Tij janë krijimi i qiejve dhe i tokës dhe shumëllojshmëria e gjuhëve dhe ngjyrave tuaja. Vërtet, në këtë ka shenja për ata që kanë dije.” (Kur’an 30:22)
Këto ajete e paraqesin shumëllojshmërinë si shenjë të urtësisë hyjnore. Dallimet në gjuhë, kulturë dhe ngjyrë nuk janë arsye për ndarje, por mundësi për rritje dhe bashkëpunim. Njohja e diversitetit si vullnet hyjnor ndihmon në kapërcimin e paragjykimeve dhe në kultivimin e respektit të ndërsjellë.
Gjatë viteve të shërbimit si udhëheqës mysliman në komunitete të ndryshme, kam vërejtur katër vlera thelbësore që nxisin mirëkuptim dhe unitet të vërtetë ndërkulturor: respekti i ndërsjellë, kujdesi, durimi dhe bashkëpunimi. Këto parime ndërtojnë besim, empati dhe solidaritet — cilësi të domosdoshme për të kapërcyer ndarjet shoqërore dhe shpirtërore që krijon racizmi.
Profeti Muhamed (paqja qoftë mbi të) e sfidoi personalisht racizmin dhe epërsinë fisnore gjatë gjithë misionit të tij. Në Hutben e Lamtumirës, ai tha: “Nuk ka përparësi arabi ndaj jo-arabit, as jo-arabi ndaj arabit; as i bardhi ndaj të ziut, as i ziu ndaj të bardhit, përveç me devotshmëri dhe drejtësi.” (Musnedi i Imam Ahmedit, transmetuar nga Ebu Nadra, me zinxhir të saktë transmetimi)
Ky hadith thekson taqwa-n (devotshmërinë) si masën e vërtetë të vlerës njerëzore dhe nënvizon modestinë. Meqenëse devotshmëria gjendet në zemër dhe vetëm Zoti e di masën e saj, askush nuk ka të drejtë të pretendojë epërsi morale apo shpirtërore mbi tjetrin.
Fjalët e Profetit eliminojnë çdo bazë legjitime për racizëm, duke kujtuar besimtarëve se vlera e njeriut përcaktohet jo nga raca apo statusi, por nga sjellja morale dhe përkushtimi ndaj Zotit.
Referencat
Ahmad ibn Hanbel. Musnad al-Imam Ahmad ibn Hanbal. Bejrut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1995.
Kurani Famëlartë. Përkthim në gjuhën shqipe nga Sherif Ahmeti. Prishtinë: Kryesia e Bashkësisë Islame të Kosovës, 1985.
Monet, Jenni. “Standing Rock and the Struggle for Indigenous Sovereignty.” YES! Magazine, 30 Nov. 2016, https://www.yesmagazine.org/environment/2016/11/30/standing-rock-and-the-struggle-for-indigenous-sovereignty
Villarosa, Linda. “Pollution Is Killing Black Americans. This Community Fought Back.” The New York Times Magazine, 28 July 2020, https://www.nytimes.com/2020/07/28/magazine/pollution-philadelphia-black-americans.htm
Kliko këtu për ta shkarkuar në pdf